Het Chinees

Laten we het deze keer eens over de Chinese taal hebben. Mensen vragen zich weleens af hoe ik daar nu toch mee om ga. Ik ben hier nu al een aardige tijd, maar ik bak nog steeds weinig van het Chinees. Een paar tekens kan ik ontcijferen, tekens die je regelmatig tegenkomt en die over het algemeen met de bus of eten te maken hebben.
Het is eigenlijk meer plaatjes ontcijferen en proberen de klank die erbij hoort te onthouden, maar het gaat over het algemeen mijn ene oor in en andere uit. Na heel veel herhaling blijft het een keer hangen.
Op straat heb ik gemerkt dat het spreken van Chinees niet heel noodzakelijk is. Je kunt veel met handgebaren en een aantal woorden. En niet vergeten blij te kijken en te lachen. Dan komt het vaak wel goed.
Binnen de universiteit communiceer ik in het Engels en dat gaat steeds beter. Mensen zijn over de drempel om Engels te praten heen en vragen weleens wat. Of ik vraag iets aan hen.
Ik kan het Engels alleen niet gebruiken zoals ik in Nederland doe. Veel woorden kennen ze niet en je moet dingen vaak omschrijven. Het resulteert regelmatig in Jip en Janneke Engels, maar op een gegeven moment komen we er wel uit.
Een andere tactiek is het lezen van situaties en mensen. Uit de context van wat er gebeurt begrijp ik het vaak op een gegeven moment wel. Als je boodschappen doet worden bepaalde vragen gesteld en rond etenstijd worden gebruikelijke dingen besproken (wat gaan we eten en waar?).

Inmiddels ben ik verscheidene manieren tegengekomen waarop mensen proberen met mij te communiceren wanneer ze niet of nauwelijks Engels spreken.
Ze gebruiken een vertaalfunctie op de smartphone.
Mijn woordenboek wordt erbij gepakt. Dat doe ik vaak zelf om het aan te wijzen (ik beschik niet over een smart phone). Maar dat helpt niet altijd. Zo was ik eens in een muziekwinkel en had een muziekboek. Ik wilde er over nadenken of ik het wilde kopen. Het waren namelijk gewoon Europese componisten (Mozart, Bach, etc). Die zijn hier erg geliefd. Maar voor mij heeft het niet echt toegevoegde waarde zoiets mee te nemen naar Nederland. Ik probeerde in mijn woordenboek ‘to think’ op te zoeken. Dat stond er en ondertussen gebaarde ik druk naar mezelf en het boek.
Het werkte niet en beide dames in de muziekwinkel snapten het niet. Een van hen liep naar buiten om iemand van de straat te plukken. Dat werkte ook niet. Het meisje kon geen Engels, ik schat dat ze een jaar of twaalf was. Ik was ondertussen andere manieren aan het overdenken de boel duidelijk te maken. Gewoon weglopen vond ik iets te onbeleefd. De eigenaresse had een andere oplossing. Die belde haar dochter. Zij kon Engels en haar kreeg ik aan de lijn. Toen kon ik vertellen wat ik bedoelde. Na enig heen en weer gepraat was het duidelijk en werd me de plank met andere boeken gewezen. Daar heb ik nog even naar gekeken en toen vriendelijk tot ziens gezegd.
Dat was wat. Maar ik kon de moeite die men deed zeker waarderen. En zelf word je er ook creatief van. Toneelstukjes opvoeren om duidelijk te maken wat je wilt.
Soms worden er ineens complete volzinnen (Can you tell me your name please? Can you tell me your favourite animal please?) gesproken. Dan kijk ik om me heen, wie zegt dat? Vaak zijn het kinderen van een jaar of 7 die net Engels aan het leren zijn. Door hun ouders worden ze aangespoord met mij te gaan praten. Of ze komen zelf met hun Engelse leerboek naar me toe.
Andere mensen praten stug Chinees tegen mij en vertellen hele verhalen. Dit zijn vaak wat oudere personen.
Of ze schrijven dingen op. Sommige dingen kan ik herleiden, mits de tekens door de computer gemaakt zijn en niet zijn opgeschreven in een of ander kriebel handschrift. Als ik hier iets in het Chinees opschrijf (lees: nateken) vind men dat ik netjes schrijf, en mega groot. Niet zo raar, anders kan ik het zelf niet meer ontcijferen. Ik zie dat Chinezen er niet zo secuur mee omgaan. Sommigen schrijven zoals tandartsen en dokters dat in Nederland doen. Als ik iets schrijf zet ik het pin yin (het fonetische schrift in westerse letters) er altijd onder. Dan is de kans dat ik het later nog kan lezen het grootst.
Als mensen iets voor me opschrijven vraag ik vaak om pin yin, dan kan ik het makkelijker in mijn woordenboek opzoeken. Maar dat snapt men ook niet altijd of ik word keihard uitgelachen. Maar ja, dat neem je dan voor lief.

Het Chinees (Mandarijn) is een taal bestaande uit karakters. Maar dat was al bekend. De karakters staan individueel voor een woord of worden met andere karakters gecombineerd tot een ander woord. Het is me overigens opgevallen dat ze binnen een zin geen spaties gebruiken, alleen na een punt of vraagteken oid volgt een spatie. Dat lijkt me erg verwarrend.
Maar goed, over de karakters. Het ontstaan van karakters is eigenlijk gekomen door het tekenen van plaatjes. Als je de originele karakters bekijkt kun je er (vaak met enige creativiteit) een persoon, paard, plant, of wat het dan ook moet zijn, in herkennen. In de loop van de tijd zijn de karakters sterk vereenvoudigd.
Om fatsoenlijk te kunnen lezen moet een Chinees 4000 karakters kennen. Dit is de reden dat veel mensen niet voldoende kunnen lezen en schrijven. In de jaren 50 heeft de Communistische Partij een versimpeld karakter schrift ingevoerd, het Hanzi. Deze karakters zijn minder complex en makkelijker te lezen was het idee. Het wordt nog steeds gebruikt maar de meningen over de mate van verbetering zijn verdeeld.
Mao Zedong kwam met het idee voor het pin yin. Dit werd alleen niet doorgevoerd omdat dat te langen dingen op zou leveren. In het pin yin wordt het karakter uitgeschreven en voorzien van de juiste toonhoogtes. Klinkers kennen 5 tonen
de neutrale waarbij de klinker geen extra teken krijgt
De 1e waarbij de letter een macron krijgt (-), wordt plat uitgesproken, je blijft op dezelfde toonhoogte
De 2e waarbij de letter een accent aicu (‘) krijgt en dan ga je van laag naar hoog als je spreekt
De 3e met een carron ( ) en van ga je van hoog naar laag naar hoog
De 4e met een accent grave (`) en dan begin je hoog en eindig je laag.
Zo heb je het woord ‘ma’ en dit kan vele betekenissen hebben, o.a. moeder, paard, hennep, uitschelden. De toon en het karakter zijn steeds net een beetje anders. Dus als je niet uitkijkt noem je je moeder een paard.
Wat eenvoudig is aan de taal is dat er weinig verbuigingen zijn. Werkwoorden blijven hele werkwoorden en als er iets veranderd wordt een hulpwoord gebruikt.

Een grappig fenomeen dat ik hier heel vaak zie is dat men in het Engels hij en zij random door elkaar gebruikt. In het Chinees is hij en zij namelijk beide ‘ta’, en alleen aan het karakter kun je zien of het hij of zij moet zijn. Als er over professor Chen (mijn begeleider) gesproken wordt, wordt regelmatig ‘she’ gebruikt. In het begin was het extreem verwarrend omdat ik niet wist wie wie was (overigens weet ik dat nog steeds niet van iedereen en dat na bijna twee maanden). Nu kan ik het vaak wel opmaken uit wat er gezegd wordt over wie het gaat en is het minder verwarrend geworden. Stiekem moet ik er altijd erg om lachen.
Ik vind het dan aan het Nederlands en Engels heel goed dat je het onderscheid tussen hij en zij niet alleen op schrift maakt. Als je zegt ‘‘ta’ met die rode jas’, en er staan een man en een vrouw, dan weet je nog steeds niet waar het over gaat naar mijn idee.

Vanwege bovengenoemde dingen is het Chinees erg lastig en ik zeg dingen toch verkeerd. Dan herhaal ik iets en denk ik dat ik de juiste toon heb. ik praat anderen (of de mechanische stem in de bus die je bedankt voor de reis en je erop wijst dat je je bagage mee moet nemen. Lao Ying merkte het volgende op: hé, you are just repeating the voice) na. Maar dan word ik verbeterd omdat ik het toch niet goed doe. Ik heb niet echt Chinees taalgevoel volgens mij. Maar je wordt creatief genoeg om te overleven.